Laktacja jest bardzo wymagającym procesem, na który wpływ mają nie tylko czynniki hormonalne, ale także metaboliczne, fizyczne oraz emocjonalne. Często problem niewystarczającej produkcji mleka dotyczy matek wcześniaków ze względu na niższy poziom prolaktyny w porównaniu do kobiet rodzących w terminie. Dodatkowo dochodzi stres związany z wcześniejszym terminem urodzenia dziecka, co negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne i może negatywnie przekładać się na efektywność produkcji mleka. Wielu specjalistów, jak i same matki, zmagające się z tym problemem, poszukuje wsparcia w indukowaniu procesu laktacji, aby spełnić zapotrzebowanie noworodka na pokarm. Galaktogogi to składniki, które mogą wspierać proces laktacji. Dowiedz się, co zaliczamy do galaktogogów i jak one działają – przeczytaj.

Nazwa „galaktogogi” pochodzi od greckiego galacta, co dokładnie oznacza “mleko”. Do grupy naturalnych galaktogogów pochodzenia roślinnego zaliczane są m.in. takie surowce, jak moringa, koper włoski, kozieradka pospolita i anyż. I choć przypisywane są im dobroczynne właściwości w kontekście poprawy produkcji mleka, to nadal dowody naukowe na ich skuteczność są niewystarczające. Wyróżniającym się w tym obszarze składnikiem o pokaźnej literaturze odnośnie poprawy laktacji jest słód jęczmienny i zawarty w nim ß-glukan.

ß-glukan i słód jęczmienny we wspieraniu laktacji

Pokarm matki jest bogactwem składników odżywczych i czynników immunologicznych wspierającym prawidłowy rozwój nowo narodzonego dziecka. Jak wskazują eksperci i Światowa Organizacja Zdrowia przez pierwsze pół roku dziecko powinno być karmione wyłącznie pokarmem kobiecym, a dopiero po tym krytycznym okresie można rozszerzać dietę malucha. Z tego powodu tak ważne jest wspieranie mam w procesie laktacji, aby produkowany pokarm realizował bieżące potrzeby żywieniowe noworodka. Kluczowe oczywiście staje się regularne i systematyczne przystawianie dziecka do piersi, a także odpowiednie ułożenie dziecka umożliwiające rozwinięcie prawidłowego ssania i poboru pokarmu.

Badania pokazują, że wartościowym wsparciem żywieniowym dla procesu laktacji może być włączenie słodu jęczmiennego, którego polisacharydy (m.in. ß-glukan) mają właściwości laktogenne poprzez zwiększenie stężenia prolaktyny. Pierwsze obserwacje sugerujące jego dobroczynne działanie w kontekście laktacji mają swój początek w piwowarstwie. Odnotowano bowiem, że spożycie piwa poprawiało laktację, a efekty działania przypisano słodowi jęczmiennemu. Aktualnie wieloletnie obserwacje doradców laktacyjnych, a także badania kliniczne wskazują ten składnik jako bezpieczny i skuteczny w kontekście poprawy laktacji na każdym etapie karmienia dziecka.

Preparat na bazie słodu jęczmiennego najlepiej stosować pół godziny do godziny przed planowanym karmieniem dziecka. Warto także przyjmować go z posiłkiem od 2 doby po porodzie. Zalecane minimalny czas stosowania wynosi 12 dni. W przypadku alergii na gluten lub celiakii nie należy stosować preparatu ze względu na zboża będące źródłem glutenu.

Ziołolecznictwo we wspieraniu laktacji – czy ma sens?

Powszechnie przyjęło się, że zioła, tj. koper włoski czy kozieradka, mogą poprawiać laktację u kobiet zmagających się z niewystarczającą produkcją mleka. Jednak praktyka taka wynika raczej z tradycji stosowania ziół w medycynie ludowej, ponieważ nadal brakuje dobrze zaprojektowanych badań, które potwierdzałyby skuteczność i bezpieczeństwo takich interwencji.

W przypadku kopru włoskiego dwa niewielkie badania wykazały, że stosowanie kopru włoskiego może mieć niewielką wartość galaktogogiczną (odnotowano wzrost niektórych parametrów, takich jak objętość mleka, zawartość tłuszczu i przyrost masy ciała u niemowląt). Jednak w badaniach tych nie stwierdzono wzrostu stężenia prolaktyny po włączeniu kopru włoskiego przez kobiety w trakcie laktacji. Niektóre źródła zalecają ograniczenie czasu trwania kuracji do 2 tygodni, ponieważ nadmierne stosowanie naparów z kopru włoskiego może dawać działania niepożądane: reakcje alergiczne, biegunki, nadwrażliwość na światło, podwyższona aktywność enzymów wątrobowych, możliwa reakcja alergiczna krzyżowa z selerem i marchwią.

W przypadku kozieradki istnieją ograniczone dane naukowe na temat bezpieczeństwa kozieradki u matek karmiących piersią lub niemowląt, chociaż ma ona długą historię stosowania jako żywność czy lek tradycyjny w Azji. Ponadto dowody na efekt galaktogogiczny są w większości niepotwierdzone. Dotychczas opublikowane badania mają niską do średniej jakość odnośnie wpływu na produkcję mleka. Niewielkie badania kliniczne wskazują, że może dawać łagodny efekt galaktogogiczny, ale nie jest znany jej profil bezpieczeństwa. Wiele badań przypisuje potencjalny efekt mlekopędny czynnikom psychologicznym.

Kolejnym surowcem uznawanym za tradycyjny galaktogog jest anyż. Jednak niewiele badań klinicznych potwierdza jego skuteczność w kontekście zwiększonej produkcji mleka. Jedno z niewielkich badań wykazało, że podawanie herbaty anyżowej wydłużało czas laktacji z 10 dni do 15 dni (porównywany był czas trwania laktacji w obecnej ciąży z poprzednią ciążą). Badanie to jednak liczyło jedynie 5 kobiet, było niezaślepione i niekontrolowane, co dowodzi kiepskiej jakości dowodów. Ponadto u niektórych kobiet przyjmujących mieszankę ziołową, zawierającą anyż, odnotowano podwyższoną aktywność enzymów wątrobowych. Jedno z badań wskazało, że długotrwałe stosowanie przez matkę karmiącą herbaty ziołowej z anyżem może negatywnie oddziaływać na karmione noworodki ze względu na anetol- składnik anyżu i kopru włoskiego przechodzący do pokarmu matki.

Moringa także przez stulecia stosowana była w medycynie tradycyjnej w Azji zwłaszcza na Filipinach, jak naturalny środek mlekopędny. Jednak i w tym przypadku brakuje dobrze zaprojektowanych badań klinicznych przemawiających za jednoznacznymi korzyściami ze stosowania tego surowca. W jednym randomizowanym, podwójnie zaślepionym, kontrolowanym placebo badaniu porównywano kapsułki zawierające 450 mg proszku z liści Moringa oleifera (n = 44) lub identyczne placebo (n = 44) dwa razy dziennie przed posiłkiem u matek urodzonych w terminie, bez komplikacji. Matki zachęcano do karmienia niemowląt piersią, a objętość mleka określano na podstawie ważenia niemowląt. W 3 dni po porodzie objętość mleka była o 47% większa w grupie moringa, jednak różnica ta nie była istotna statystycznie.

Nadal zatem brakuje większych badań klinicznych, które mogłyby jednoznacznie potwierdzić skuteczność powyższych ziół we wspieraniu laktacji u matek karmiących.

Słód jęczmienny w badaniach klinicznych

W przypadku słodu jęczmiennego i zawartych w nim aktywnych polisacharydów sytuacja wygląda inaczej, ponieważ udało się przeprowadzić badania kliniczne, w których wykazano skuteczność słodu w poprawie laktacji. Ponadto określono surowiec jako bezpieczny do stosowania na każdym etapie karmienia.

W badaniu z 2021 r. opublikowanym w Ginekologii Polskiej oceniono skuteczność galaktogogiczną słodu jęczmiennego z beta-glukanem i melisą u matek wcześniaków. Wykazano, że w grupie otrzymującej słód jęczmienny objętość odciągniętego mleka w trakcie badania była istotnie wyższa w porównaniu do grupy placebo (6036 ml +/- 498 ml versus 4200 ml +/- 335 ml). Dodana do mieszanki melisa redukuje rozdrażnienie i napięcie emocjonalne, co odpręża i relaksuje mamę karmiącą. Interwencja została oceniona jako bezpieczna i pozwoliła zwiększyć produkcję mleka o ok. 500 ml dziennie w pierwszym tygodniu laktacji. W innym badaniu wykazano, że podaż słodu jęczmiennego poprawiła skuteczność laktacji u 93% kobiet. Ponadto uzyskano średni wzrost masy ciała o ponad 500 g w ciągu badania. Na ostatniej wizycie (po 14 dniach) ilość odciąganego pokarmu wzrosła aż o 2,4 raza! Są to kolejne dowody na skuteczność słodu jęczmiennego jako wsparcia dietetycznego w okresie laktacji.

Okres laktacji to wymagający okres w życiu kobiety, ponieważ mleko mamy stanowi główny pokarm dla nowonarodzonego dziecka. Poza kluczowymi dla efektywnej laktacji schematami obejmującymi regularne przystawianie do piersi, a także zachowania spokoju (stres dysreguluje proces laktacji), warto zwrócić uwagę na słód jęczmienny, jako żywieniowe wsparcie procesu laktacji. Badania wskazują, że jest to jedyny poparty badaniami klinicznymi składnik roślinny o udokumentowanym działaniu laktogennym (w przeciwieństwie do ziołowych mieszanek obejmujących anyż, kozieradkę czy koper włoski). Stosowanie ekstraktów ziołowych jest nadal dyskusyjne i podyktowane stosowaniem tych surowców od wieków w medycynie tradycyjnej.

Źródła:

1. Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet

w okresie laktacji, Standardy Medyczne, Pediatria, 2013: http://www.kobiety.med.pl/cnol/images/cnol/Publikacje/stanowisko_Standardy_Medyczne_3_2013.pdf

2. Wesołowska A. i wsp. Barley malt-based composition as a galactagogue — a randomized, controlled trial in preterm mothers; Ginekologia Polska 2021, vol. 92, no. 2, 118–125

3. Abdou RM, Fathey M. Evaluation of early postpartum fenugreek supplementation on expressed breast milk volume and prolactin levels variation. Gaz Egypt Paediatr Assoc. 2018;66:57–60

4. Fenugreek, Drugs and Lactation Database (LactMed®), available here: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK501779/

5. Fennel, Drugs and Lactation Database (LactMed®), available here: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK501793/

6. Stymulacja laktacji z wykorzystaniem słodu jęczmiennego a parametry wzrostowe dziecka w przypadku kryzysu laktacyjnego, dostępne tutaj: https://cnol.kobiety.med.pl/wp-content/uploads/2018/12/Stymulacja_Laktacji_slod-1.pdf

7. Moringa, Drug and Lactation Database (LactMed®), available here s : https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK501899/

8. Anise, , Drugs and Lactation Database (LactMed®), available here: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK501776/