Pierwsze dni karmienia – siara i jej magiczne działanie
W pierwszych dniach po porodzie piersi produkują mleko nazywane „siarą”. Siara ma żółtawy lub żółty kolor, jest jej niewiele (50-100ml dziennie) i zawiera mnóstwo składników wspierających odporność nowonarodzonego malucha. Siara, w porównaniu do mleka w kolejnych miesiącach, zawiera zwiększoną ilość składników immunoaktywnych (przeciwciał, leukocytów), aby wspierać układ odpornościowy noworodka. Ma niższą zawartość tłuszczu i laktozy, za to więcej białka, sodu, potasu, witamin A i E oraz karotenoidów, które działają przeciwzapalnie.
Siara, inaczej zwana młodziwem albo płynnym złotem (ze względu na kolor) jest bezcennym darem dla noworodka. To dlatego tak ważne jest, byś karmiła piersią przez te pierwsze kilka dni – podarujesz dziecku najlepsze, co możesz.
MJ
Czy coś powinno niepokoić mamę w pierwszych kilku dniach karmienia?
Początki wyglądają bardzo różnie, ponieważ różne są pary mama-dziecko. Zaraz po porodzie, przez pierwszą dobę noworodek bardzo często nie domaga się ssania, przesypia większość czasu – aczkolwiek może też potrzebować mocniej twojej bliskości. Później jednak jego potrzeby zaczynają z dnia na dzień rosnąć.
W pierwszych 3 dobach mama nie odczuwa jeszcze zwykle napływu mleka. Jej piersi produkują siarę, która jest niesamowicie ważna dla dziecka, ale objętościowo są to małe ilości mleka, a żołądek maluszka jest malutki – może więc być tak, że będzie domagał się jedzenia bardzo często. Dzięki karmieniu piersią dziecko może się także uspokajać, czując bliskość mamy.
Następnie pojawia się nawał pokarmu i wtedy produkcja pokarmu przewyższa zapotrzebowanie dziecka. Jeśli dziecko opróżnia piersi, mama może nawet nie zauważyć nawału. Jeśli jednak dziecko nie nadąża z piciem mleka, mama może odczuwać skutki nawału, np. przepełnienie piersi i wynikająca z tego trudność w uchwyceniu brodawki przez maluszka, tkliwość i bolesność piersi oraz brodawek. W takich sytuacjach może pomóc jak najczęstsze przystawianie dziecka do piersi (przyzwyczajenie do ciągłego ssania może potrwać nawet kilka tygodni), ewentualnie delikatne odciągnięcie mleka (tylko do uczucia ulgi!). Ważne, by nie dopuścić do zapalenia piersi – jeśli tylko czujesz, że coś jest nie tak – nie obawiaj się skontaktować się z położną lub doradczynią laktacyjną.
Noworodki w pierwszych dniach i tygodniach życia mogą jeść nieregularnie. Niektóre maluchy zgłaszają się do piersi bardzo często np. co godzinę, podczas gdy inne potrafią spać bardzo długo.
Na samym początku warto wybudzać dziecko co 3 godziny. Przerwy te można jednak szybko zacząć stopniowo wydłużać – warunkiem są prawidłowe przyrosty masy ciała u zdrowego, donoszonego noworodka. Inne postępowanie może być zalecane np. u wcześniaków, dzieci chorych i dzieci matek z cukrzycą (także ciążową).
Najczęstsze problemy jakie pojawiają się w pierwszym miesiącu karmienia piersią to:
1. Mała aktywność dziecka, która może być związana z niedojrzałością oraz przejściowymi problemami takimi jak żółtaczka noworodkowa.
2. Problemy wynikające z nieprawidłowej techniki karmienia lub niewłaściwego chwytania brodawki, takie jak: małe przyrosty masy ciała u dziecka czy problemy z piersiami u matki (np. uszkodzenia brodawek, zapalenia piersi).
Dodatkowo pierwszy miesiąc to czas docierania się mamy i dziecka, gdy mama uczy się rozpoznawać potrzeby i zachowania swojego dziecka. W tym okresie szczególnie ważne jest profesjonalne wsparcie – dobrej położnej środowiskowej lub doradcy laktacyjnego. Od tego często może zależeć to, czy będziesz karmiła dalej.
ML
Co mama może jeść w okresie pierwszych kilku dni karmienia piersią a czego nie?
Mamy po cesarskim cięciu mogą początkowo potrzebować diety lekkostrawnej, ale to tylko ze względu na stan po operacji i nie dłużej niż kilka pierwszych dni po porodzie. Poza tym dieta mamy w połogu nie musi różnić się od tej, którą zaleca się w późniejszym okresie. Nie musisz na zapas unikać wybranych składników spożywczych. Unikaj alkoholu i ogranicz w początkowym okresie kofeinę, bo w pewnym stopniu dostaje się ona do mleka, a niedojrzały organizm dziecka może na nią reagować gorzej, niż w późniejszym okresie.
Pamiętaj, że przez cały okres karmienia piersią zalecana jest suplementacja: witaminy D (2000IU/dzień), DHA (200-600 mg/dzień), jodu (150ug/dzień) i kwasu foliowego (0,6-0,8 mg/dzień). Jeśli mama ma choroby przewlekłe, to suplementację dobrze jest skonsultować z lekarzem.
MJ
2-3 miesiąc karmienia piersią
W 2-gim miesiącu laktacja lekko się stabilizuje, znane są już także przyrosty masy ciała dziecka. Zdrowe, prawidłowo przybierające na masie niemowlę powinno być karmione na życzenie. Niektóre dzieci w tym okresie mają swój typowy rytm dnia i rytm karmień. Będzie się on jednak jeszcze zmieniał.
ML
W ciągu kilku pierwszych tygodni po porodzie skład mleka mamy zmienia się. Powyżej miesiąca czasu karmienia piersią mamy już do czynienia z mlekiem właściwym – laktacja jest ustabilizowana. Mleko jest bogate w węglowodany, tłuszcze, ma mniejszą procentową (w stosunku do siary) zawartość białek. Zwiększa się kaloryczność mleka, zawartość mlecznego cukru – laktozy i witamin rozpuszczalnych w wodzie (np. witamin z grupy B, C). Proporcje witamin, minerałów, immunoglobuliny, czynników wzrostu, komórek wspomagających odporność, enzymów utrzymują się potem mniej więcej na takim samym poziomie. Mleko zawiera wszystkie potrzebne dziecku makroskładniki, a laktacja stopniowo dostosowuje się do potrzeb dziecka.
MJ
Na ogół karmienie piersią odbywa się zazwyczaj z częstością ok. 8-12 dobowo – ale to bardzo indywidualna kwestia – może być ich mniej lub więcej. To, co należy kontrolować, to skuteczność karmienia piersią – jeśli dziecko efektywnie ssie, wtedy prawidłowo przybiera na wadze, wypróżnia się zgodnie ze wskaźnikami skuteczności karmienia. Kiedy czujesz, że coś jest nie tak – poszukaj profesjonalnej pomocy pediatry i doradcy laktacyjnego. Jeśli na jakimkolwiek etapie laktacji czujesz, że produkcja pokarmu w Twoich piersiach nie jest wystarczająca, możesz sięgnąć po Femaltiker Plus ze słodem jęczmiennym, który ma udowodnione badaniami klinicznymi działanie wspomagające laktację.
Czasami pojawiają się trudniejsze okresy, nazywane przez rodziców „skokami rozwojowymi” lub „kryzysami laktacyjnymi”. Nie są to określenia medyczne, ale rzeczywiście w przebiegu karmienia piersią zdarzają się okresy, w których rytm karmień kompletnie się zmienia. Jest to najczęściej związane z nabywaniem przez dziecko nowych umiejętności. Najbardziej widać to na przełomie 3 i 4-tego miesiąca, gdy dziecko, zafascynowane rozwijającym się wzrokiem i własnej motoryki, wydaje się być rozdrażnione w czasie karmienia piersią.
ML
Co mama może jeść a czego nie?
Zalecenia żywieniowe pozostają niezmienne przez cały okres karmienia piersią. Jeśli Twoja masa ciała jest prawidłowa, to w czasie karmienia piersią uwzględnij dodatkowe 10% kalorii (jeśli masz mało aktywności fizycznej) lub 20% (jeśli masz jej umiarkowaną lub dużą ilość). Jedz na co dzień pełnoziarniste produkty zbożowe (pieczywo pełnoziarniste, kasze, makarony, płatki owsiane, musli), warzyw i owoce (kolorowe, w każdej formie). Uzupełniaj posiłki w źródła białka: chude mięsa, tłuste ryby, nasiona roślin strączkowych, półtłuste naturalne produkty zbożowe, jaja) i dodawaj do posiłków oleje roślinne, nasiona i orzechy. Dzięki temu będziesz się dobrze czuć, a Twój organizm będzie prawidłowo odżywiony i nie będziesz musiała martwić się o ewentualne niedobory pokarmowe.
Czy mama powinna coś suplementować? Np. w przypadku diety eliminacyjnej?
Zalecenia dotyczące suplementacji w trakcie laktacji są takie same podczas całego okresu trwania laktacji. Dodatkowa suplementacja może być wskazana, jeśli Twoja dieta z jakiegoś powodu wymaga eliminacji produktów dostarczających ważnych składników odżywczych lub obserwujesz u siebie objawy, które mogłyby wskazywać na niedobory pokarmowe. Na przykład, jeśli jesteś na diecie bez produktów mlecznych ze względu na alergię pokarmową u karmionego piersią dziecka, i trudno Ci dostarczyć odpowiedniej ilości wapnia z innych produktów, to możesz wprowadzić dodatkowo suplementację wapnia w ilości około 1000mg dziennie.
A jeśli czujesz, że bardzo szybko się męczysz, częściej niż zwykle łapiesz infekcje, masz zadyszkę – warto skonsultować się z lekarzem i sprawdzić, czy nie masz niedoborów żelaza, które należy uzupełniać w postaci leku w dawce według zaleceń lekarskich.
MJ
6 miesięcy karmienia piersią
Wyłącznie karmienie piersią na żądanie może trwać do końca 6-tego miesiąca życia dziecka. Po tym okresie należy już rozpocząć rozszerzanie diety malucha. Mleko stopniowo przestaje wystarczać, a dodatkowo wyczerpują się zapasy żelaza zgromadzone jeszcze w życiu płodowym.
Jednak pierwsze tygodnie rozszerzania diety nie zmieniają nic w karmieniu piersią – dziecko nadal powinno być karmione jak dotychczas – na żądanie. Na tym etapie rytm karmień nie powinien się zmienić. Jednak dość częstym błędem jest zbyt gwałtowne rozszerzanie diety, co może skutkować pozornym „odrzuceniem piersi”.
ML
Co zawiera mleko mamy na tym etapie?
Mleko mamy niezmiennie dostarcza dziecku makroskładników (białka, tłuszczu, węglowodanów), jest źródłem składników mineralnych i witamin. Zalecenia żywienia niemowląt (WHO, AAP, ESPGHAN) zgodnie stwierdzają, że przez pierwsze pół roku życia mleko mamy jest właściwym i wystarczającym dla dziecka źródłem płynów i pożywienia. Po kilku pierwszych tygodniach laktacji skład mleka kobiecego dopasowuje się do potrzeb dziecka i zależy od różnych czynników: wieku dziecka, częstotliwości i czasu trwania karmień, pory dnia, stanu zdrowia mamy i dziecka, nawet płci dziecka! Tu dowiesz się nieco więcej na ten temat: kliknij
Rozszerzanie diety dziecka – pigułka najważniejszych faktów
Mleko mamy pozostaje bardzo ważnym elementem diety dziecka. Posiłki stałe stopniowo będą uzupełniać jadłospis malucha, ale w pierwszym (a czasem i w drugi roku życia) mleko pozostaje ważnym źródłem płynów, energii i składników odżywczych oraz witamin. Rozszerzanie diety niemowlaka najlepiej zacząć, kiedy dziecko ma około 6 miesięcy i fizycznie jest gotowe na jedzenie stałych pokarmów (powinno być w stanie utrzymać siedzącą pozycję, przynajmniej z podparciem pleców). Pamiętaj, żeby podawać posiłki bogate w kalorie (gęste energetycznie) i dość szybko wprowadzić produkty zawierające żelazo (mięso, jaja, produkty zbożowe), bo właśnie żelazo jest składnikiem, którego deficyt może pojawić się w drugim półroczu życia.
MJ
7-8 miesięcy karmienia piersią
Mleko nadal stanowi podstawę diety dziecka, a w międzyczasie kontynuowane jest rozszerzanie diety. W tym okresie zwykle pojawiają się pierwsze ząbki. Może to mieć wpływ na karmienie piersią. Maluch w czasie ząbkowania może:
· być rozdrażniony,
· mieć problemy ze spaniem,
· więcej płakać,
· a także często ssać pierś (ssanie piersi przynosi ulgę – wyrzynanie ząbków powoduje dyskomfort, swędzenie, a nawet ból dziąseł).
Niestety, wtedy też często zaczyna pojawiać się problem podgryzania brodawek przez nieświadome posiadania ostrych ząbków dziecko.
ML
Po co nadal karmić piersią dziecko?
Twoje mleko pozostaje ważnym składnikiem diety dziecka. Nawet w trakcie rozszerzania diety niemowlaka i wprowadzania pokarmów uzupełniających nadal mleko jest bazą diety. Pamiętaj, że posiłki uzupełniające zaleca się podawać oprócz karmień mlekiem, jako dodatkowy pokarm. Twoje dziecko uczy się jeść stałe pokarmy i pić wodę, ale to dopiero nauka. Minie co najmniej kilka miesięcy, zanim nauczy się najadać posiłkami stałymi i zacznie rezygnować z wypijania większej ilości mleka.
Nie martw się też, jeśli Twoje dziecko nadal budzi się na mleko w nocy. To zupełnie normalne zachowanie i nie ma żadnych medycznie uzasadnionych powodów, które uzasadniałyby odstawianie nocnych karmień u niemowlaka.
Rozszerzanie diety dziecka – pigułka najważniejszych faktów
Dzieci w tym okresie zdobywają kolejne umiejętności pozwalające na jedzenie posiłków innych niż mleko. Ćwiczą chwytanie i podnoszenie jedzenia do ust, żucie, poznają smaki nowych pokarmów i coraz uważniej obserwują zachowanie innych domowników w trakcie wspólnych posiłków. To dobry czas na naukę jedzenia pokarmów o różnych konsystencjach np. zgniecionych widelcem (a nie tylko zmiksowanych na gładko) i podawanych w kawałkach do samodzielnego jedzenia np. pieczywo, gotowane warzywa, miękkie owoce, makaron itd. Dzięki temu maluch ma okazję do nauki żucia i gryzienia (nawet bez zębów). Badania potwierdzają, że opóźnianie wprowadzania zróżnicowanych konsystencji dłużej niż do 9-10 miesiąca życia, zwiększa trudności w nauce tych umiejętności w późniejszym okresie. Żucie i gryzienie jest też ważne dla nauki mówienia w przyszłości!
MJ
10 miesięcy karmienia piersią
W tym okresie karmienie piersią pokrywa zapotrzebowanie odżywcze dziecka w około 50%. Częstość karmień bywa w tym okresie mniejsza, a przerwy nocne dłuższe, chociaż nie jest to regułą. Dzieci w tym wieku potrafią wyczyniać prawdziwe akrobacje w czasie picia mleka. Zwykle mamom to nie przeszkadza, ale zdarza się, że powoduje to dyskomfort. Niekiedy zdarza się, że aktywny ruchowo maluch kopnie pierś lub uderzy rączką w czasie karmienia, co stwarza ryzyko zapalenia piersi.
ML
Po co nadal karmić piersią dziecko?
Pod koniec pierwszego roku życia niemowlęta często mają już dużą sprawność fizyczną i są w stanie zjadać posiłki stałe o różnych konsystencjach. Oczywiście pod warunkiem, że mają okazję ćwiczyć jedzenie różnych produktów, przygotowanych w różnych formach.
Mleko mamy może stanowić większy lub mniejszy element diety, zależnie od indywidualnych predyspozycji dziecka, jego gotowości i preferencji mamy.
W tym okresie zalecana liczba posiłków uzupełniających w diecie malucha rośnie do 3-4 dziennie, a nawet mogą się dodatkowo pojawić 1-2 przekąski. Faktyczna liczba podawanych dziecku posiłków powinna zależeć od Waszego planu dnia, gotowości dziecka i liczby karmień z piersi oraz kompozycji i wielkości zjadanych przez dziecko porcji. Jeśli maluch zjada niewielkie porcje, a gęstość energetyczna posiłków jest niska (mało kalorii w porcji), np. jest to porcja samych owoców, to posiłków może być więcej w ciągu dnia. Ale jeśli Twój maluch zjada posiłki złożone z różnych grup produktów (zbożowe, białkowe, tłuszcz + warzywa/owoce), to mogą wystarczyć mu 3 regularnie podawane posiłki stałe i dodatkowo mleko mamy.
MJ
Rok karmienia piersią
Roczne dziecko je już samodzielnie praktycznie wszystko, a oprócz tego nadal potrzebuje mleka mamy. Szczególnie ważne jest to dla dzieci, które po roku zaczynają uczęszczać do żłobka. Karmienie piersią to doskonała okazja do bliskości i czułości, nadrobienia czasu spędzonego bez mamy. Poza tym mleko mamy zawiera czynniki odpornościowe, zarówno nieswoiste jak i przeciwciała, które będą chronić dziecko przed infekcjami tak częstymi wśród dzieci w żłobkach i przedszkolach.
ML
Po co nadal karmić piersią dziecko?
Według dostępnych badań, mleko mam po pierwszym roku życia zawiera więcej białka, niż mleko w okresie niemowlęcym. Zwiększa się więc jego kaloryczność. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że starsze dzieci często karmią się z piersi rzadziej, niż niemowlęta, ale brakuje póki co wystarczających dowodów naukowych, które wyjaśniłyby, dlaczego następują takie zmiany. Mleko mamy nadal może stanowić dużą część diety dziecka i jeśli tylko nie jest to dla Ciebie uciążliwe, to wcale nie musisz zmniejszać liczby karmień z piersi. Pamiętaj tylko, żeby regularnie podawać zróżnicowane posiłki uzupełniające.
Czy mama karmiąca piersią już dłuższy okres, powinna coś dodatkowo suplementować?
Tak długo, jak karmisz piersią, powinnaś suplementować witaminę D, DHA, jod i kwas foliowy, według wcześniej opisanych zaleceń. Możesz sięgnąć wtedy po Prenatal DUO – zalecany również dla mam karmiących piersią. Pamiętaj, że dodatkowo zalecana jest suplementacja witaminy D u dziecka, w drugim półroczy życia w dawce 400-600 IU dziennie, a po 12 miesiącu 600-1000IU. Po zakończeniu karmienia piersią, jeśli Twoje dziecko rzadko jada tłuste morskie ryby (rzadziej niż 1-2 razy w tygodniu), to zasadna jest też suplementacja u niego kwasów tłuszczowych DHA w dawce minimum 250mg dziennie. Zwróć uwagę, żeby w wybranym suplemencie była odpowiednia ilość DHA, a nie sumy omega 3 lub oleju rybiego.
Rozszerzanie diety dziecka – pigułka najważniejszych faktów
Po pierwszym roku życia dieta dzieci karmionych piersią może wyglądać bardzo różnie. Niektóre maluchy nadal piją mleko mamy podobnie często, jak w pierwszym roku życia, a inne korzystają z niego tylko do zasypiania lub tylko w nocy. Niezależnie od tego, jak wygląda karmienie z piersi w Waszym przypadku, pamiętaj, że mleko mamy nigdy nie traci swoich wartości, nie zmienia się w wodę i dostarcza składników odżywczych i żywych komórek wspierających rozwój i funkcjonowanie organizmu dziecka. Nie musisz kończyć karmienia piersią, kiedy dziecko osiągnie określony wiek, ani kiedy urosną mu zęby lub zacznie chodzić. Czas trwania karmienia piersią zależeć powinien od Ciebie i Twojego dziecka, a częstość karmień w przypadku dzieci po okresie niemowlęcym zależy od Was. Jeśli martwisz się tym, że Twoje dziecko nadal pije dużo mleka, to zajrzyj do nagrania na profilu Mleko Mamy Rządzi na Facebooku – kliknij
MJ
Karmienie piersią powyżej roku
Kiedy dziecko jest w wieku 14-16 miesięcy, ssanie piersi świetnie stymuluje mięśnie twarzy i jamy ustnej. Tymczasem pokutuje mit na temat tego, że długie karmienie piersią opóźnia mowę. Nic bardziej mylnego! Karmienie piersią wymusza prawidłowe oddychanie oraz rozwój mięśni odpowiedzialnych za mowę. Dodatkowo samo mleko mamy na tym etapie nadal jest ważne – zaspokaja zapotrzebowanie odżywcze nawet w 40%. Częstotliwość karmień w tym okresie jest kwestią bardzo indywidualną. Niekiedy są to 2-3 karmienia na dobę, a niekiedy jest dużo więcej.
ML
Mleko mamy nadal jest bardzo wartościowe dla dziecka wieku 2 lat i starszego. Nie chodzi tu tylko o zaspokajanie potrzeb odżywczych, chociaż nadal pełni taką rolę. Skład mleka mamy zmienia się bowiem z wiekiem dziecka. Jednak równie istotne są „pozaodżywcze” walory mleka mamy – wspomaganie rozwoju i odporności. Dodatkowo ssanie piersi reguluje emocje, wycisza, uspokaja, usypia.
Ilość karmień 2-letniego dziecka bywa bardzo różna. Zarówno czas karmienia piersią jak i ilość, czas i miejsce karmień są kwestią indywidualną.
MJ
Więcej informacji o karmieniu piersią i diecie mamy karmiącej piersią znajdziesz także na naszym profilu instagramowym i facebookowym Mleko Mamy Rządzi, gdzie jest m.in. wiele live’ów. A jeśli jeszcze jakieś pytania dotyczące karmienia piersią i diety laktacyjnej, rozszerzania diety dziecka czy inne tematy związane z laktacją chodzą Ci po głowie, to koniecznie napisz do nas za pośrednictwem profilu facebookowego.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Opracowanie merytoryczne:
Małgorzata Jackowska – specjalistka żywienia człowieka i dietetyki, zajmująca się tematyką żywienia niemowląt, małych dzieci i mam. Autorka bloga www.malgorzatajackowska.com
Maria Lepucka – położna, certyfikowana doradczyni laktacyjna, psychodietetyk
